Lakse bijstandontvangers?

Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Paul de Krom (VVD) verwijt bijstandontvangers laksheid, maar heeft zijn eigen onderzoek niet gelezen.

Op donderdag 16 augustus verscheen een nieuwsbericht op nu.nl met als kop Ontvangers bijstand laks bij zoeken baan. Verwezen werd naar een persbericht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid naar aanleiding van een recent afgerond onderzoek.

Het persbericht van SZW opent als volgt:

‘Bijstandontvangers denken te vrijblijvend over de sollicitatieplicht. Zij willen vooral “zin” hebben in een nieuwe baan. Gemeentelijke sociale diensten maken te weinig gebruik van dwang en drang om bijstandontvangers aan de slag te krijgen.’

Staatssecretaris Paul de Krom (VVD) vult aan:

‘Er is een cultuuromslag nodig bij bijstandontvangers, sociale diensten, maar ook bij werkgevers. Sociale diensten moeten bijstandontvangers meer stimuleren om tijdelijk werk aan te pakken. […] Bijstandontvangers moeten beseffen dat een uitkering geen keuze is, maar noodzaak. Als je kunt werken en er is werk: dan ga je aan de slag.’

De toon is gezet: dankzij soft optreden van gemeentelijke sociale diensten krijgen werkschuwe uitkeringstrekkers het voor elkaar op kosten van de hardwerkende belastingbetaler thuis op de bank te blijven hangen. Ze willen immers alleen maar werken als ze er ‘zin’ in hebben.

Deze conclusie zal VVD’ers als muziek in de oren klinken: hun wereldbeeld wordt weer eens bevestigd.

Echter, de vraag rijst of dit wel allemaal klopt. Gelukkig is het ministerie zo behulpzaam geweest het achterliggende onderzoek ook openbaar te maken. Het is hier te vinden. Wat nu volgt zijn een aantal verhelderende citaten uit het onderzoek zelf:

‘[Werkgevers] vervullen hun vacatures ook meestal snel en makkelijk. Dit lijkt er op te wijzen dat [zij] voldoende alternatieven hebben voor uitkeringsgerechtigde werkzoekenden.’ (p. 14)

‘Voor werkgevers zijn uitzendbureaus vaak een succesvol wervingskanaal. Uitzendbureaus leveren snel geschikte kandidaten.’ (p. 16)

‘De werkzoekenden geven in de interviews aan dat zij zich niet altijd makkelijk bij een uitzendbureau kunnen inschrijven. De uitzendbureaus lijken bij de deur al te selecteren en alleen kansrijke kandidaten in te willen schrijven.’ (p. 9)

‘Werk dat door veel werkgevers wordt aangeboden, namelijk werk via een uitzendbureau, met een tijdelijk contract en in de helft van de gevallen in deeltijd, biedt met name voor de WWB’ers geen aantrekkelijk alternatief. Degenen die hier ervaring mee hebben zijn er in de meeste gevallen niet positief over en degenen die er geen ervaring mee hebben zijn beducht voor de gevolgen. De uitvoerders lijken niet altijd in staat de onnodige negatieve gevolgen in de vorm van achterstallige betalingen vanuit de gemeente, weg te nemen.’ (p. 16)

‘Een deel van [de niet-werkende bijstandsontvangers] is ook terughoudend in het aannemen van tijdelijk (uitzend)werk omdat zij bang zijn dat hun uitkering dan wordt stopgezet en dat het lang kan duren voor deze weer hervat wordt. Omdat zij geen geld hebben om een of twee maanden te overbruggen zien zij tijdelijk werk niet als een reële optie.’ (p. 15)

VVD’er de Krom kan dan wel menen dat ‘sociale diensten […] bijstandontvangers meer [moeten] stimuleren om tijdelijk werk aan te pakken,’ maar zolang het (opnieuw) aanvragen van een bijstandsuitkering niet heel wat sneller gaat, is tijdelijk werk alleen maar een route naar grotere financiële problemen.

Hoe zit het dan met de ‘zin’ die WWB’ers in een nieuwe baan willen hebben? Op pagina 68 van het rapport lezen we het volgende:

‘Voor zowel de WWB’ers als de WW’ers is het belangrijkste bij het aannemen van werk, dat ze voldoende moeten kunnen verdienen en dat het werk moet zijn waar ze fit genoeg voor zijn (tabel 3.13). Deze werkkenmerken worden gevolgd door de “eisen” dat het werk moet zijn dat niet te ver weg is, dat het werk is “waar men zin in heeft”, dat het een vaste baan moet zijn en dat het aantal werkuren niet te veel of te weinig moet zijn.’

Let wel: het woord ‘eisen’ staat in het rapport nadrukkelijk tussen aanhalingstekens. Zo heel hard zullen deze eisen dus niet zijn. Specifieker: naar aanleiding van de vraag ‘Stel dat er werk is, wat is dan voor u belangrijk bij het aannemen van werk?’ merkte 43% van de ondervraagde WWB’ers ‘er zin in hebben’ aan als ‘heel belangrijk’. Wil dit zeggen dat deze werkzoekenden werk waar ze ‘geen zin’ in zouden hebben überhaupt niet zouden verrichten? De formulering van de vraag is onvoldoende helder om daar iets zinnigs over te kunnen zeggen. De situatie zou al een stuk duidelijker zijn geweest als de vraag bijvoorbeeld had geluid: ‘Onder welke voorwaarden zou u aangeboden werk aannemen?’ In dat geval was er al veel meer te zeggen geweest over de vermeende werkschuwheid van bijstandontvangers.

Wanneer we nu terugkeren naar de openingsregels van het persbericht van SZW…

‘Bijstandontvangers denken te vrijblijvend over de sollicitatieplicht. Zij willen vooral “zin” hebben in een nieuwe baan. Gemeentelijke sociale diensten maken te weinig gebruik van dwang en drang om bijstandontvangers aan de slag te krijgen.’

…dan valt het volgende op:

Bijstandontvangers willen helemaal niet ‘vooral zin’ hebben in een nieuwe baan. Allereerst willen zij ‘voldoende kunnen verdienen’ (d.w.z. er financieel op vooruit gaan) en ten tweede ‘fit genoeg zijn’ voor het aangeboden werk.

Wanneer gemeentelijke sociale diensten inderdaad meer gebruik zouden maken van ‘dwang en drang’ om bijstandontvangers tijdelijke uitzendbanen te laten aannemen, dan zou een flink gedeelte van hun cliënten alleen maar dieper in de problemen komen omdat zij simpelweg niet over de financiële reserves beschikken om de tijd tussen het einde van hun tijdelijke baan en het begin van een nieuwe bijstanduitkering te overbruggen. (Het UWV is overigens wél in staat, zo meldt het rapport, om met cliënten met tijdelijk of flexibel werk om te gaan.)

Kortom: VVD’er de Krom doet lekker stoer, maar negeert welbewust de weerbarstige realiteit zoals die in zijn eigen rapport wordt beschreven. En zo werd het ministerie van SZW even fijn ingezet om wat goedkope verkiezingsretoriek te spuien. Zo nu en dan is de overheid dus toch nog wel ergens goed voor…

X-posted @ Sargasso